Van psychisch verzuim naar kracht

Maandag 14 maart kopte een artikel van de NOS ‘Psychische klachten nog steeds meest voorkomende oorzaak van arbeidsongeschiktheid’. Het artikel verklaarde namens het CBS dat 42 procent (!) van uitkeringen arbeidsongeschiktheid komt door psychische klachten. De oorzaken zijn in tien jaar tijd weinig veranderd, zo schrijft de NOS. Een droevige en harde constatering over het psychisch welbevinden van werkend Nederland.

In mij rijst dan de vraag: Verandert dit getal dan werkelijk helemaal niet? Hebben we iets gemist in die 10 jaar tijd? Of is dit het bijkomend risico van werken onder het mom van ‘helaas'?

Een treffende uitspraak van Dr. Martin Seligman, psycholoog en grondlegger van positieve psychologie vatte het mooi samen: "Het meest belangrijke dat ik geleerd heb, is dat de psychologie halfbakken was, letterlijk halfbakken. We hebben dát deel gebakken dat gaat over mentale ziektes, over het herstellen van schade. De ándere kant bleef ongebakken, de kant van kracht, die kant waar we goed in zijn."

En juist dat woord 'halfbakken’ raakt het pijnpunt in de grote getallen van psychisch verzuim. Als we ons enkel focussen op het herstellen van psychische schade, dan richten we onze goedbedoelde energie voornamelijk op de nare gevolgen van iets dat niet goed loopt (anders val je niet uit(). Al deze herstel(re)acties zijn als druppels op een gloeiende plaat en zullen de cijfers van psychische verzuim ook de komende tien jaar niet veranderen.

Simpel gezegd, als je psychisch uitvalt, dan is het eigenlijk al te laat. Psychische klachten zorgen gemiddeld voor een verzuim van 180 dagen (3). Naast de grote kostenpost dat dit met zich meebrengt voor bedrijven, is het leed bij de persoon onuitwisbaar groot: het zal lastig zijn om weer ‘de oude’ te worden, die energieke persoon die men eerder was.

Na 12,5 jaar als arbo-psycholoog bleef voornamelijk het gevoel bij me hangen dat mijn herstelaanpak meer een doekje was voor het bloeden. Mensen kwamen namelijk na verloop van tijd toch weer terug op spreekuur. Ze vielen uit met soortgelijke klachten. De situatie op het werk was onveranderd, de klachten dus ook.

Psychisch verzuim laat zien dat ingrijpen te laat is. Het ontbreekt ons nog teveel aan de focus op het vergroten van onze kracht, dat waar we goed in zijn. In plaats van ons te richten op verzuim en uitval, zouden we minstens zoveel aandacht kunnen richten op dat wat ons sterker maakt. Zoals Prof. Dr. Tinka van Vuuren het mooi verwoordt met de titel van haar artikel (2011): ‘Je hoeft niet ziek te zijn om beter te worden!’ Met andere woorden, wacht niet tot iemand uitval, je kunt als bedrijf al in een eerder stadium een effectieve bijdrage leveren aan de kracht in jouw mensen.

Onderzoek uit de positieve psychologie (1) heeft ons al in 2001 (ruim 20 jaar geleden!) op gewezen op het belang van vitaliteit, toewijding en absorptie. Vitaliteit wordt gekenmerkt door een hoog energieniveau waardoor men zich fit voelt, beschikt over grote mentale veerkracht en dito doorzettingsvermogen. Toewijding heeft betrekking op een sterke betrokkenheid bij het werk; het werk roept gevoelens van trots en enthousiasme op. Absorptie, ten slotte, heeft betrekking op het op een plezierige wijze opgaan in het werk, waarbij het moeilijk is om er zich los van te maken (2).

Praat met een willekeurige directie, manager of medewerker, en niemand zal ontkennen dat deze drie eigenschappen er toe doen. Iedereen zou graag zo willen werken, alleen weten we niet goed hoe we deze staat in ons kunnen bereiken. Hoe zorgen we ervoor dat we ons werk meer kunnen invullen vanuit deze kracht in onszelf? Hoe werken processen als intrinsieke motivatie, flow, het creëren van een psychologische veilige omgeving?

We hoeven ons hoofd niet te laten hangen door die 42 procent aan psychische klachten. Het is veel interessanter en uitdagender om ons te focussen op wat wél werkt, op dat wat er wél toe doet. We hebben meer in ons dan we denken, als we maar meer willen weten en stilstaan bij de werkelijke betekenis van de begrippen in de positieve psychologie. Wat is bijvoorbeeld motivatie? Wat heeft effect op mijn betrokkenheid? En wat is de diepere betekenis achter autonomie? We leren kijken naar onszelf, naar de mogelijkheden die opeens onbenut voor ogen liggen. Er gaat een wereld voor ons open, als we maar niet zo eigenwijs doorjakkeren onder het mom van snel-snel-snel, want daarmee verandert die 42 procent niet.

1. Schaufeli, W.B., Bakker, A.B. (2001). Werk en welbevinden; Naar een positieve benadering in de arbeids- en gezondheidspsychologie. Gedrag & Organisatie, 14, 229-253.

2. Ouweneel, E., Schaufeli, W.B. en Le Blanc, P. (2009). Van preventie naar amplitie: interventies voor optimaal functioneren. Gedrag & Organisatie, 22, 118- 135.